Appendix IV: Leges Hortorum

Coffin, David R.

Save Cite Share

Free

Appendix IV: Leges Hortorum

David R. Coffin

Gardens and Gardening in Papal Rome

Appendix Four

Author

David R. Coffin

PublisherPrinceton University Press

https://doi.org/10.37862/aaeportal.00055.022

Stable URL: https://aaeportal.com/?id=-19222

Appendix IV: Leges Hortorum

1. I. Manilli, Villa Borghese fuori di Porta Pinciana, Rome, 1650, p. 159:

Villae Burghesiae Pincianae
Custos Haec Edico

Quisquis Es Si Liber
Legum Compedes Ne His Timeas
Ito Quo Voles Carpito Quae Voles
Abito Quando Voles
Exteris Magis Haec Parantur Quam Hero
In Aureo Saeculo Vbi Cuncta Aurea
Temporum Securitas Fecit
Bene Morato Hospiti
Ferreas Leges Praefigere Herus Vetat
Sit His Amico Pro Lege Honesta Voluptas
Verum Si Quis Dolo Malo
Lubens Sciens
Aureas Vrbanitatis Leges Fregerit
Caveat Ne Sibi
Tesseram Amicitiae Subiratus Villicus
Advorsum Frangat.

The Manilli transcription of the inscription is obviously inaccurate in a few places, so that the version given here is taken from later, corrected versions. L. Passarini, La questione di Villa Borghese, Rome, 1885, p. 11, claims to have seen the original inscription, while L. Vicchi, Villa Borghese nella storia e nella tradizione di popolo romano, Rome, 1886, p. 288, mentions that the stone was then in fragments, but exhibited to the public. Recently P. della Pergola, Villa Borghese, Rome, 1962, p. 46, noted that she was informed by Professor Pietrangeli that the inscription may be in the Vatican Museum. For a complete history of the creation of the Villa, see C. H. Heilmann, “Die Entstehungsgeschichte der Villa Borghese in Rom,” Münchner Jahrbuch der bildenden Kunst, ser. 3, XXIV, 1973, pp. 97–158.

2. L. Schrader, Monumentorum Italiae, Helmstadt, 1592, p. 218:

Villam Perpetuae Salubritatis
Suburbi Modo Montis Esquilini
Oliverius Ille Cardinalis
Doctae Clara Neapolis Propago
Hanc Caraffa Pius Suis Amicis
Dicat Omnibus, Hospites Venite.

The reference to the villa set on the Esquiline Hill, rather than its actual location on the Quirinal Hill, is evidence of the fifteenth-century date of the inscription, when the Quirinal Hill was regularly misidentified as the Esquiline.

3. Rome, Biblioteca Angelica, Ms 1729, fol. 12v:

Julij S. Ang. Diac. Car. Caes.

Dietam hanc statuarium
Studijs suis

Et gentil. suor. uolup. honestas
Dicauit suo natali die XXXIIII

XIII kal. Junij

Alex. VI Pont. Max. An. VIII
Sal. MD.ab V. C. MMCCXXXIII

See also C. Huelsen, review of Le statue di Roma, by P. G. Hübner, in Göttingische gelehrte Anzeigen, no. 176, 1914, p. 292, and C. Huelsen, “Römische Antikengärten des XVI. Jahrhunderts,” Abhandlungen der Heidelberger Akademie der Wissenschaften: Philosophisch-historische Klasse, IV, 1917, p. VI.

Later the Cesarini family had an even more impressive garden with classical sculpture near the church of S. Pietro in Vincoli. It is Schrader (Monumentorum Italiae, p. 217v) again who preserves a record of the inscription in the garden addressed to each visitor:

Hosce hortos anni quacun

intraueris hora,

Et domus haec pulcri rustica quid quid habet,

Inspicias lustres

oculis licet hospes, & oris

Ista tibi in primis esse parata putes.

Vt si quid fuerit quo tu oblectare voluptas,

Quae nunc vna mea est iam geminetur oro.

Sin autem nulla his animum re pascis, abito,

Et patiare alios his sine lite frui.

4. C. Pietrangeli, Il Museo di Roma, Bologna, 1971, p. 40:

Caesiorum Atque E[o]r[um] Amicorum Viridarium.

5. The inscriptions are first recorded in Fichard’s account of his trip to Rome in 1536; see “Italia, Auctore Ioanne Fichardo,” Frankfurtisches Archiv für ältere deutsche Litteratur und Geschichte, III, p. 69:

I. Ad collabentium [collabeatum in Fichard] statuarum instaurationem pensiliumque hortorum ornamentum.

II. Ad amicorum iucunditatem civium advenarumque delectationem.

III. Non ad voluptatem sed ad census fortunarumque favorem.

IV. Ad delicium vitae elegantiarum gratiarumque secessum.

V. Sibi et genio posterorumque [posterisque in Fichard] hilaritati.

VI. Antiquarum rerum vivario pictorum poetarumque subsidio.

VII. Honesti otii oblectamento domesticaeque commoditati.

VIII. Maiorum memoriae nepotumque imitationi.

See also C. Huelsen and H. Egger, Die Römischen Skizzenbücher von Marten van Heemskerck, Berlin, 1916, II, pp. 56–66.

6. T. Falk, “Studien zur Topographie und Geschichte der Villa Giulia in Rom,” Römisches Jahrbuch für Kunstgeschichte, XIII, 1971, p. 170:

Deo Et Lodi Dominis Volentibus

Hoc in suburbano omnium si non quot in orbis at quot in urbis sunt ambitu pulcherrimo ad honestam potissime voluptatem facto, honeste voluptuarier cunctis fas honestis esto, set ne forte quis gratis ingratus siet, iussa haecce ante omnia omnis capessunto

Quovis quisq. ambulanto, ubivis quiescunto verum hoccitra somnum circumsepta illud

Passim quid libet lustranto, ast nec hilum quidem usquam attingunto

Qui secus faxint quidquamve clepserint aut rapserint non iam ut honesti moribus set ut furtis onusti in crucem pessumam arcentor

Ollis vero qui florum frondium pomorum olerum aliquid petierint, villici pro anni tempore pro rerum copia et inopia proq. merito cuiusque largiuntor.

Aquam hanc quod virgo est ne temeranto, sitimq. fistulis non flumine, poculis non osculo aut volis extinguunto

Piscium lusu oblectantor, cantu avium mulcentor, at ne quem interturbent interim cavento

Signa statuas lapides picturas et caetera totius operis miracula quamdiu lubet obtuentor dum ne nimio stupor in ea vortantur.

Sicui quid tamen ita mirum videbitur eorum caussa quae nemo mirari sat quivit, aequo potius silentio quam sermonibus iniquis praeterito

Dehinc proximo in templo deo ac divo Andreae gratias agunto, vitamq. et salutem Iulio III. pont. max. Balduino eius fratri et eorum familiae universae plurimam et aeviternam precantor.

Huic autem suburbano speciem atq. amplitudinem pulchriorem indies maioremq. ac in eo quicquid inest felix faustum perpetuum optanto hisce actis valento et salvi abeunto.

7. G. M. Andres, The Villa Medici in Rome, New York and London, 1976, II, n. 585:

Aditurus hortos, hospes, in summo, ut vides,

Colle Hortulorum consistos, si forte quid

Audes probare, scire debes hos hero,

Heriq. amicis esse apertos omnibus.

Ingressus, hospes, hosce quos ingentibus

Instruxit hortos sumptibus suis Medices

Fernandus, expleare visendo licet

Atq. his fruendo plura velle non decet.

8. L. de la Villa sur-Yllon, “Il Palazzo degli Spiriti,” Napoli nobilissima, XIII, 1904, pp. 97–100, and B. Croce, Galeas Caracciolo, Marquis de Vico, Geneva, 1965, pp. 6–11:

Nic. Ant. Caracciolus Vici Marchio
Et Caesaris A Latere Consiliarius Has
Genio Aedes, Gratiis Hortos, Nymphis
Fontes, Nemus Faunis, Et Totius

Loci Venustatem

Sebeto Et Syrenibus Dedicavit
Ad Vitae Oblectamentum Atque
Secessum Et Perpetuam Amicorum
Jucunditatem. M.D.XXXIII.

Previous chapter Next chapter

Base text size -

Chapter images ()